Ik heb een hele slechte gewoonte. Goed, die heb ik wel meer, maar deze komt meerdere keren per dag langs: ik eet terwijl ik andere dingen doe.
Veel mensen doen dit met enige regelmaat. Misschien heb je wel eens gehoord dat dit niet goed is, maar van Instagram posts en lijstjes wordt je niet wijzer over wat er dan ongezond aan zou zijn. Wees eerlijk, het is toch ook vooral makkelijk en efficiënt om tijdens het eten iets anders te doen?
Yup. Op de korte termijn is dat helemaal waar. Op de langere termijn? Not so much.
Daar komt bij dat er een verschil is tussen ‘andere dingen doen tijdens het eten’ en ‘eten terwijl je andere dingen doet’. Allebei is niet de beste gewoonte, maar die laatste heeft doorgaans de meeste gevolgen voor je gezondheid.
Waarom dat is en waarom je het toch doet, dat leg ik in hieronder uit.
Waarom we eten
Waarom eten we eigenlijk? Het lijkt een open deur: we eten omdat ons lichaam voedingsstoffen nodig heeft om te blijven functioneren. Kortom, we eten om in leven te blijven.
Wat we eten en hoeveel is belangrijk omdat niet alle eten de juiste voedingsstoffen bevat in de juiste hoeveelheden die jouw lichaam nodig heeft. Bovendien gaat je lichaam compenseren als je teveel of te weinig eet: het teveel wordt omgezet in vet dat wordt opgeslagen, of je lichaam teert in op je eigen (spier)weefsel als er te weinig binnenkomt.
Dit spreekt redelijk voor zich, zou je zeggen.
Er is echter nog een dimensie aan eten, namelijk verzadiging. Ook dat lijkt een puur fysieke aangelegenheid, met hormonen die wanneer je maag vol zit een signaal doorgeven aan je hersenen dat je genoeg hebt gegeten.
Zo simpel is het echter niet. De Engelse term voor ‘verzadiging’ dekt de lading beter: satisfaction, in het Nederlands doorgaans vertaald als ‘tevredenheid’.
Eten gaat namelijk niet alleen om voedingsstoffen en een volle buik. Zeker in een rijk land als Nederland waar de meeste mensen niet om eten verlegen zitten, zie je heel duidelijk dat onze behoefte aan eten minder te maken heeft met het vullen van onze maag en meer met het vullen van ontevredenheid.
Je zou die tevredenheidsfactor dus ook ‘emotionele verzadiging’ kunnen noemen.
Een hele mond vol
De emotionele verzadiging komt minder van het eten zelf, maar vooral van het gevoel van iets in je mond stoppen. Ik hoor je denken: “Whut? Hoezo dat dan?” Geen paniek, ik zal het begrijpelijk houden.
Om te beginnen zijn onze lippen enorm gevoelig. De huid is heel dun en zit vol zenuwuiteinden voor aanraking, hitte en kou. Vandaar dat baby’s van alles in hun mond stoppen wanneer ze hun wereldje verkennen. Later is die gevoeligheid de reden waarom we graag zoenen met mensen die we liefhebben.
Daar komt bij dat het mentale treintje “lippen > volle mond > veiligheid” al gaat rijden binnen minuten nadat we uit de baarmoeder zijn gekropen. Het eerste wat namelijk we doen nadat we zijn uitgehuild na de eerste ademhaling, is drinken. Of baby’s nu borstvoeding krijgen of de fles, er is een speen die je in je mond hebt en met je lippen vasthoudt, en waar warm eten uit komt. Voor een pasgeboren kindje bestaat er niets belangrijkers dan dat.
Die associatie zit zo diep verankert in ons neuro-chemische systeem dat we die behoefte om iets in onze mond te stoppen om ons veilig te voelen nooit echt (kunnen) ontgroeien. Je ziet dat in schoolgaande kinderen die vaak nog jaren duimen of op pennen en potloden kauwen. Zodra we dat gedrag afleren, komt er vaak iets voor in de plaats. En het meest logische om in je mond te stoppen is eten en drinken. Eten moeten we toch, dus eigenlijk is dat ook wel de meest efficiënte manier om tegemoet te komen aan die onbewuste sabbelbehoefte.
Onder ideale omstandigheden loopt de emotionele verzadiging die je krijgt van eten en drinken synchroon met de fysieke verzadiging. Oftewel, als je maag vol zit, heb je ook emotioneel het gevoel dat je genoeg hebt. Dan stop je vanzelf met eten, want je zit letterlijk en figuurlijk vol.
Helaas komt het vaker voor dat die twee kanten van verzadiging uit de pas lopen. Of je maag zit vol, maar het hebt niet het gevoel dat je genoeg hebt, dus je eet door tot je buik pijn doet. Andersom komt ook voor: emotioneel ben je tevreden, dus ook al heb je een tijd niks gegeten, je hebt niet echt honger.*
*) Bij mensen die chronisch te weinig eetlust hebben of kampen met eetstoornissen zoals anorexia of boulimia spelen complexere patronen die buiten de reikwijdte van dit artikel vallen.
Iets anders doen tijdens het eten
De reden dat je afgeraden wordt om iets anders doen tijdens het eten heeft te maken met aandacht.
Wanneer je tijdens het eten TV kijkt, ben je met je aandacht meer bij het scherm dan bij wat je in je mond steekt. Dat is niet vreemd. Mensen vertrouwen vooral op hun zicht en gehoor, meer dan op reuk, smaak of tast. Dus bewegende beelden met geluid trekken onze aandacht meer dan de geur en smaak van ons eten.
Vormen van aandacht die verder gaat dan puur het opmerken van iets wordt geregeld in het animale deel van ons brein. Dit deel verwerkt ook de zintuigelijke prikkels die we binnenkrijgen door er betekenis aan te geven (want dat is hoe aandacht wordt bepaald). Naast dit en verschillende andere zaken regelt het animale brein ook ons gevoel van emotionele verzadiging.
Met dat in gedachten zie je misschien al waar het misgaat. Het TV-scherm geeft sterkere zintuigelijke en vaak ook emotionele prikkels dan het eten. Je aandacht gaat dus naar het scherm en niet naar de zintuigelijke en emotionele prikkels die je eten triggert. Die prikkels zijn er wel, maar worden overstemt door de sterkere prikkels van het scherm.
Het gevolg is dat je nauwelijks meer merkt wat je eet, of hoeveel. Je kan een zware maaltijd naar binnenwerken voor de TV en toch het gevoel hebben ‘dat je nog wel wat lust’. Fysiek zit je wel vol, maar de emotionele verzadiging heb je niet bereikt.
Eten terwijl je iets anders doet
Nog een tandje erger is het als je van eten helemaal een bijzaak maakt. Zoals ik, dus.
Lunchen aan je bureau terwijl je doorwerkt, snacken in de auto, of even snel wat naar binnenwerken terwijl je op weg bent naar je volgende vergadering. Soms kan het even niet anders, maar voor veel van ons is het een dagelijkse gewoonte geworden. Bijna een way of life.
Als je door afleiding tijdens het eten je aandacht al niet kan houden bij wat je eet, is dat nagenoeg onmogelijk als je om te beginnen al geen aandacht hebt voor het feit dat je aan het eten bent. Je bent aan het werk, je bent aan het autorijden, maar je bent niet aan het eten. En toch neem je de ene na de andere hap.
Onbewust registreer je wel dat je iets in je mond stopt en op een heel basaal niveau voelt dat goed. Dus daar wil je meer van, dus je stopt nog een hap in je mond. En nog een. En nog een.
De emotionele verzadiging bereik je echter niet, want daar is de sensatie te vaag voor. Je hebt dan enorm veel happen nodig om het punt in je neurochemische balans te bereiken waarop de signalen gegeven worden die het gevoel van verzadiging veroorzaken.
Fysiek ben je ook niet bezig met wat er in je maag komt, dus de signalen van je fysieke organen dat je vol zit en eerst moet verteren voor je er meer bij gooit, die komen ook te laat of niet door.
En dus snaai je in een keer die hele zak drop weg. Of kijk je verbaasd in je nog na-stomende megamok koffie die op onverklaarbare wijze al leeg blijkt te zijn, terwijl je toch echt net nog koffie had ingeschonken. Je hebt niet eens gemerkt dat je het hebt opgedronken.
Helaas gaat je lichaam gewoon aan de slag met alles wat je op die manier ongemerkt binnenkrijgt. Alle suiker, zouten, vetten en andere voedingsstoffen worden gewoon verteerd zoals altijd. Wat teveel is – en dat is het al snel – wordt omgezet in vet en opgeslagen in je buiken, benen, billen, en op langere termijn ook rondom je organen.
Dat wil je niet, dus je probeert je in te houden. Maar keer op keer merk je dat je toch weer meer eet dan je bedoeling was.
Emotie-eten wint van wilskracht
In dit kader verdient emotie-eten bijzondere aandacht. Ik zie het veel in mijn praktijk, en als we eerlijk zijn tegen onszelf hebben we allemaal wel eens ons verdriet, woede, pijn of uitputting proberen weg te eten.
Met wat je net hebt gelezen, heb je waarschijnlijk al door waarom een mens eet uit emotie: op het moment dat je je alleen, onzeker, angstig, boos of depressief voelt, wil je jezelf weer een veilig gevoel geven. Vanuit die hard-wired sabbelbehoefte die we als baby al hadden, is eten een natuurlijke oplossing om je veilig te voelen. Dus je eet. Meer dan je fysiek nodig hebt, maar de emotionele behoefte is te sterk om te negeren.
Doe daar dan nog een keer bij dat veel snacks en fast food additieven bevatten die bedoeld zijn om je behoefte om te eten aan te wakkeren – vooral chips en zoutjes staan daar bekend om – en voor je het beseft prop je jezelf vol zonder dat je dat eigenlijk wilt.
Je hoeft je niet eens bewust te zijn van de onderliggende emoties of dat onveilige gevoel. Dit speelt op een dusdanig instinctief niveau dat je lichaam en hersenen dat zelf wel bepalen, zonder jouw bewustzijn daarbij te betrekken. Daarom lukt het ook niet om dat met bewuste wilskracht te sturen.
Daar zit vaak de angel: veel mensen die emotie-eten worden boos op zichzelf dat ze niet meer zelfbeheersing hebben. Dat versterkt hun gevoel van geen controle hebben, en daarmee hun onbewuste gevoel van onveiligheid. Waardoor ze nog meer behoefte hebben aan emotie-eten. Die cirkel is echter niet te doorbreken met wilskracht, want gebrek aan zelfbeheersing is niet de oorzaak.
En nu? Wat je zelf kan doen
Wilskracht alleen is dus niet genoeg om je onbewuste eetpatronen te veranderen. Wel kan je jezelf helpen door kleine veranderingen aan te brengen in je dagelijkse routine:
– Eet al je maaltijden aan je eettafel, of aan een tafel waar je niet ook aan werkt. Als er een bedrijfskantine is, lunch daar. Als je liever niet teveel mensen om je heen hebt, zoek een rustig plekje dat niet je werkplek is.
– Zet de TV, telefoon en andere schermen uit tijdens het eten, en zet ze pas weer aan wanneer je je bord leeg hebt. Saai? In eerste instantie wel, maar dit went heel snel.
– Koop geen snoep voor in de auto. Wat je niet hebt, hoef je ook niet te weerstaan.
– Bewaar daarom ook je snacks op het werk op een plek buiten handbereik, liefst ergens waar je voor moet opstaan en een stukje moet lopen.
– Maak kleinere porties klaar. Dus geen megakop vol koffie, maar een standaardkopje. (Die kan je nog steeds uit je favoriete novelty mok drinken, alleen schenk je wat minder in per keer dat je koffie haalt).
Zijn deze tips niet genoeg om je eetgewoontes te veranderen, dan zit de oorzaak waarschijnlijk wat dieper.
Bij emotie-eten is het duidelijker te herkennen, maar in principe geldt voor alle vormen van onbewust eten dat de oorzaak vaak te vinden is in een onbewust gevoel van onveiligheid. Wanneer je die aanpakt en je weer beter in je vel zit, herstelt de balans tussen fysieke en emotionele verzadiging zich vanzelf.
Soms komt die verbetering met de tijd, maar soms heb je daar wat hulp bij nodig. Als je jouw eetgewoontes wilt veranderen en het niet lukt om dat alleen te doen, ga dan op zoek naar een coach or counselor bij jou in de buurt die jou hiermee kan helpen. Uiteraard ben je ook van harte welkom bij mij in m’n (online) praktijk 😉.
